Dış Kaynaklı Proje Süreçleri Yönetim Sistemi
Koç İ. (Yürütücü), Büyükyazici M. , Bakar Ö.
Proje Özeti
İnsan ömrü en çok kaç yıl olabilir? Ortalama yaşam süresi ne hızla artıyor? Ölen kişi sayılarındaki azalma hızı her yaş için aynı mı? En çok ölümün gerçekleştiği yaş hangisi? Demograflar, aktüerler, istatistikçiler, ekonomistler, ilgisi insan ömrü olan tüm araştırmacılar, bu ve buna benzer birçok soruya, ancak ve ancak veriye dayalı yöntemleri kullanarak cevap verebilirler. İnsan Ölümlülüğü Veritabanı (Human Mortality Database, HMD), bu yöntemlerin ihtiyaç duyduğu bilgiyi sağlayan dünyanın en önde gelen veri kaynağıdır (www.mortality.org). Bu veritabanı, araştırmacılara; karşılaştırılabilir ve detaylı, uyguladığı matematiksel ve istatistiksel yöntemlerle teoriye uygun standartlaştırılmış ulusal bazda ölümlülük verisine kolay bir ulaşım sağlar. Araştırmacılar bu sayede insan yaşamına ilişkin birçok konuda sürdürülebilir verilerle uluslararası karşılaştırılabilir analizler yapabilir, konu ile ilgili politikalara yön verebilirler.
Bu veritabanındaki, verilerin nasıl hazırlandığı ve tüm istatistiklerin hesaplanışını, yöntem kuralları başlığı altında (Methods Protocol v6, 2021) şeffaf bir şekilde en detaylı haliyle açıklanmaktadır. HMD tarafından bu yöntemler, bilimsel gelişmeleri de göz önüne alıp belirli aralıklarla güncellenmektedir. Bu proje kapsamında, (1) bu yöntemleri içeren en güncel yöntem kurallarının, Türkiye ölümlülük ve nüfus verisine uygulanarak araştırmacılar için bir bilgi kaynağı oluşturulacak, (2) Bu bilgi kaynağı sürdürülebilir hale getirilecek, (3) Uluslararası kabul görmüş normlara dayanan bilimsel yöntemlerle, Türkiye için geçmiş ve geleceği kapsayan ölümlülük ve nüfus araştırmalarına ilişkin, uluslararası karşılaştırmalara imkan veren bilimsel altyapı sunulmuş olacak, (4) bu alanda politika ve stratejilerin hazırlanmasına yön verilecektir.
HMD, ulusal nüfuslara ait ilgili resmi kurumların açıkladığı ölüm, doğum ve nüfus büyüklükleri bilgilerini alır ve belirlediği yöntemleri kullanarak araştırmacıların çalışmalarına hazır hale getirir. Resmi kurumlar belirli kriterler altında ham veriyi toplamakta ve yayınlamaktadır. Fakat verinin kendisinde ya da verinin toplanma sisteminde birçok doğal ya da yapay hatalar bulunmaktadır. Verinin sistemlere aktarılmasındaki teknik hatalar, bireylere ait doğum veya ölüm tarihlerindeki hatalar, yanlış yaş bildirimi (age misreporting), bireylerin kendi yaşlarını bildirirken (nüfus sayımlarında) 0’lı ya da 5’li yaşlara yuvarlamaları (age heaping) bu hatalardan birkaçıdır. HMD, uyguladığı ölümlülük ve nüfus yapısını en iyi yansıtan, literatürde kanıtlanmış bilimsel yöntemler ile bu hataları elemine etmektedir.
Türkiye’nin, HMD veritabanında yer almaması nedeniyle, ölümlülük ve nüfus literatüründeki yeri çok küçüktür. Türkiye ölümlülük verisi ile yapılan kısıtlı sayıdaki çalışmalarda da veriyi analizler için hazır hale getirecek bir yöntem birliği bulunmamakta, her çalışma kendi amacına uygun ölümlülük verisi içermektedir. Bunun yanında kısıtlı mevcut ölümlülük verisi nedeniyle Türkiye için özellikle ileri yaş (100 yaş ve üstü) çalışmaları yapılamamaktadır. Bu projeye özgün olarak uzun ömürlülük sürecinde olan Türkiye için ileri yaş ölümlülüğü en iyi şekilde açıklayacak bir yapı sunulmuş olacaktır.
Bu proje ile Türkiye için ölümlülük ve nüfus çalışmaları yapmak isteyen araştırmacılara diğer ulusal nüfuslar için yapılmış çalışmalarla kıyaslanabilir ölçütler üretebilmeleri için detaylı, güvenilir ve kolay ulaşılabilir bir altyapı sunulacaktır. Bu proje henüz Türkiye ölümlülük verisine uygulanmamış bilimsel yöntemleri uygulayacak özgünlüğe sahiptir.
Bu proje ile birlikte, dünya ölümlülük literatüründe çok kısıtlı sayıda yer alan Türkiye’nin, hem ulusal hem uluslararası araştırmacıların güvenilir ve detaylı Türkiye ölümlülük verisine kolay bir şekilde ulaşımını sağlamasıyla birlikte, gelecekteki çalışmalarda çok daha fazla yer almasını sağlayacaktır. Bu sayede Türkiye’nin ölümlülükteki yaş yapısı, ölüm hızı, ölüm olasılığı, doğumda yaşam beklentisi, ortalama ömür, uzun yaşam süreci gibi konuların daha iyi anlaşılması sağlanacaktır.
Ölümlülük ve nüfus kavramları sadece araştırmacıları ilgilendiren konular değildir. Bu kavramlar sosyal güvenlik sistemlerini, sigorta şirketlerini, ilgili kurum ve kuruluşların aktüeryal hesaplamalarını etkileyen kavramlardır. Günümüze kadar bu hesaplamalarda ya dolaylı yöntemler kullanılmış ya da belirli yaklaşımlar yapılmıştır. Bu proje ile bu kurum ve kuruluşlar dünya standartlarına getirilmiş Türkiye’nin ölümlülük ve nüfus yapısını yansıtan verileri tüm çalışmalarında daha doğru hesaplamalar yapmak için kullanabileceklerdir. Bunun yanında, bu alanlardaki politika önceliklerinin ve stratejilerin belirlenmesi mümkün olacaktır. Dolayısı ile, Türkiye’de ölümlülük alanında kısıtlı olan verilerin ve bu alandaki çalışmaların azlığının önüne geçilerek alana özgün bir katkıda bulunulacaktır.